جوان آنلاین: پس از کاهشی‌شدن روند مهاجرت پزشکان، این‌بار نوبت پرستاران است که روند مهاجرتشان کاهشی شود و ماندن در کشور را به مهاجرت ترجیح بدهند. طبق آمار‌های ارائه‌شده از شهریور تا پایان اسفند ۱۴۰۳ به ترتیب روند مهاجرت پرستاران و پزشکان ۴۴، ۲۸، ۵۷، ۶۷، ۴۳، ۵۴ و ۵۴ درصد کاهش داشته است. در مجموع و در سال ۱۴۰۳ نیز مهاجرت پرستاران کاهشی ۳۵ درصدی داشت که بر خلاف روندی افزایشی در سال‌های گذشته است؛ موضوعی که از جهات مختلفی قابل‌تحلیل است. همچنان که برخی معتقدند سیاست‌های دولت چهاردهم در حوزه سلامت باعث کاهش روند مهاجرت و امیدواری کادر درمان برای ماندن در کشور شده‌است، اما شاید نگاه واقع‌بینانه‌تری هم به این ماجرا وجود داشته‌باشد. مثلاً اینکه بر خلاف تصور غالب در جامعه، آن سوی آب‌ها برای پزشکان و پرستاران ایرانی فرش قرمز پهن نکرده‌اند! همچنان که سال گذشته شخص وزیر بهداشت اذعان کرده‌بود ۸۰ درصد از پزشکان مهاجر ایرانی نمی‌توانند از استاندارد‌های سختگیرانه‌ای که برخی کشورهای اروپایی یا امریکا و کانادا برای تأیید مدرک یا گذراندن دوره‌های کارآموزی در نظر گرفته‌اند، به سادگی عبور کنند و همین مسئله موجب می‌شود در دل غربت، طبابت را رها کنند و به شغل دیگری روی بیاورند! به گفته معاون پرستاری وزارت بهداشت، اشتغال پرستاران هم در سایر کشور‌ها چندان ساده نیست، به گونه‌ای که از ۳ هزار پرستاری که طی سال‌های اخیر به دانمارک رفته‌اند، فقط یک‌سومشان موفق به دریافت مجوز برای فعالیت در حرفه پرستاری شده‌اند.
مهاجرت پزشکان و پرستاران به یکی از برجسته‌ترین اخبار حوزه سلامت در سال‌های اخیر تبدیل شده‌بود و آمار و ارقام عجیبی از سوی برخی چهره‌ها و صاحب‌نظران در این خصوص اعلام می‌شد. به طور نمونه آمار مهاجرت ۱۰ هزار پزشک طی سال‌های اخیر یا مهاجرت سالانه ۳ هزار پرستار که وضعیت نامساعدی را به تصویر می‌کشید و هشدارآمیز شده‌بود. هر چند همان موقع هم نهاد‌های رسمی تری مانند وزارت بهداشت و نظام پزشکی از ارائه آمار‌های این‌چنینی خودداری می‌کردند و کمی محتاطانه با آمار‌های مهاجرت مواجه می‌شدند. سال گذشته، اما محمدرضا ظفرقندی، وزیر بهداشت برای نخستین‌بار از واقعیت مهاجرت پزشکان پرده برداشت و گفت: «مهاجرت به کشورهای عربی را بیشتر می‌توان کاریابی دانست که به دلیل شرایط اقتصادی و ارزش پول صورت می‌گیرد، اما در مورد مهاجرت به کشور‌هایی مانند امریکا و کانادا، بالای ۸۰درصد پزشکان مجبور به ترک حرفه پزشکی می‌شوند، زیرا امکان فعالیت حرفه‌ای پزشکی در آن کشور‌ها برای این افراد فراهم نیست و مبنای اقتصادی ندارد.»
کاهش چشمگیر مهاجرت
آنطور که محمدرضا ظفرقندی در جلسه هیئت دولت گزارشی از روند مهاجرت، پرستاران، پزشکان و متخصصان ارائه و اعلام کرد که این آمار در نیمه دوم سال ۱۴۰۳ با کاهش چشمگیر روبه‌رو بوده‌است.
در همین راستا، آمار مقایسه‌ای از مهاجرت پزشکان در هفت سال اخیر با استناد به آمار منتشر‌شده از سوی سازمان نظام پزشکی و همچنین مرجع صدور گواهی عدم سوءپیشینه فعالیت پزشکی GOOD STANDING مورد بررسی قرار گرفت. این آمار‌ها نشان می‌دهد که در سال ۱۳۹۸ و در مقایسه با سال ۱۳۹۷، روند مهاجرت پزشکان، ۲۳۲ درصد رشد داشته‌است. در سال ۱۳۹۹ و همزمان با سال نخست شیوع کرونا این آمار کاهش حدود ۸ درصدی در مقایسه با سال قبل داشت.
از سال ۱۴۰۰ تا سال ۱۴۰۲ روند مهاجرت پزشکان شتاب بیشتری به خود گرفت، به طوری که به ترتیب در سال‌های ۱۴۰۰، ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ آمار مهاجرت این افراد به خارج از کشور به ترتیب، ۱۰۲، ۴۲ و ۶ درصد در مقایسه با سال قبل خود افزایش داشت.
در ماه‌های آغازین سال ۱۴۰۳ گرچه روند مهاجرت پزشکان کاهش اندکی داشت، اما آمار‌ها نشان می‌دهد که در نیمه دوم سال ۱۴۰۳ روند مهاجرت آنان به خارج از کشور کاهش چشمگیری پیدا کرده‌است. به طوری‌که در نتیجه این روند، بعد از حدود پنج سال در مجموع سال ۱۴۰۳ کاهش ۱۸ درصدی آمار مهاجرت پزشکان به خارج از کشور به ثبت رسید. این آمار به تأیید سازمان نظام پزشکی هم رسیده‌است.
آمار‌های سازمان نظام پرستاری از مهاجرت پرستاران نیز حاکی از کاهش چشمگیر روند مهاجرت آنان است. به عنوان مثال در ماه‌های شهریور تا پایان اسفند ۱۴۰۳ به ترتیب روند مهاجرت پرستاران و پزشکان ۴۴، ۲۸، ۵۷، ۶۷، ۴۳، ۵۴ و ۵۴ درصد کاهش داشته‌است. در مجموع و در سال ۱۴۰۳ نیز مهاجرت پرستاران کاهشی ۳۵ درصدی داشت که بر خلاف روندی افزایشی در سال‌های گذشته است.
برخی معتقدند در سال ۱۴۰۳ برخی از سیاست‌های حاکم بر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با به روی کار آمدن دولت چهاردهم تغییرات محسوسی یافت. همین رویکرد در تسهیل بازگشت پرستاران و پزشکان مهاجرت کرده به داخل کشور نیز مورد توجه قرار دارد، اما به نظر می‌رسد چنین نگاهی کمی ساده‌انگارانه باشد، چراکه با فرض بهبود شرایط و سیاستگذاری‌های درست، به ثمر نشستن این سیاست‌ها زمان‌بر است و صرف سپری‌شدن یک سال و اندی از یک دولت تازه نمی‌تواند این چنین تأثیر عمیقی بر چالشی همچون مهاجرت پزشکان داشته باشد. پس لازم است کمی واقع بینانه‌تر و عمیق‌تر ماجرا را تحلیل کرد.
تحلیل واقع بینانه از کاهش مهاجرت کادر درمان
بخشی از واقعیت مهاجرت پزشکان و پرستاران، مواجهه با استاندارد‌های سختگیرانه کشورهای اروپایی، کانادا و امریکاست که بنا به تأکید وزیر بهداشت موجب می‌شود ۸۰ درصد از پزشکان مهاجر دست از طبابت بکشند و به شغل دیگری روی بیاورند.
پزشکان و پرستارانی که البته در کشورهای عربی هنوز هم خریدار دارند، اما کار کردن در این کشور‌ها هم آنقدر‌ها که به نظر می‌رسد، ساده نیست و دست‌کم نیاز است پزشک و پرستار مورد نظر در کنار توانمندی نسبی در کار خودش، بتواند بر زبان عربی مسلط شود و با فرهنگ کشور جدید کنار بیاید. در واقع، انگار روند رو به رشد مهاجرت در میان سفیدپوشان عرصه سلامت موجب رویارویی بخشی از آنها با واقعیت‌های آن سوی آب شده و حالا متوجه شده‌اند مهاجرت آنقدر‌ها هم ساده نیست و از همه مهم‌تر کشورهای دیگر فقط از نیروی انسانی متخصص و با کارایی بالا استقبال می‌کنند و پزشکان و پرستارانی که به اندازه کافی توانمند نیستند در کشورهای دیگر هم جایی ندارند.
پای شرکت‌های مهاجرتی در میان است!
عباس عبادی، معاون پرستاری وزارت بهداشت هم با اشاره به روند نزولی مهاجرت کادر درمان، به‌ویژه پرستاران می‌گوید: «این کاهش چشمگیر به‌ویژه در نیمه دوم سال ۱۴۰۳ کاملاً محسوس بوده و آمار‌ها نشان می‌دهد روند صعودی مهاجرت در ماه‌های پایانی سال گذشته تقریباً متوقف شده‌است.» وی در ادامه با اشاره به وضعیت پرستاران مهاجرت‌کرده طی سال‌های اخیر تأکید می‌کند: «بر اساس گزارش وزارت امور خارجه و سفیر جمهوری اسلامی ایران در دانمارک، در چهار تا پنج سال گذشته حدود ۳هزار پرستار ایرانی به این کشور مهاجرت کرده‌اند، اما متأسفانه کمتر از یک‌سوم این افراد موفق به دریافت مجوز رسمی اشتغال در حرفه پرستاری شده‌اند.»
به گفته عبادی، دشواری فراگیری زبان، هزینه‌های بالای زندگی و محدودیت‌های جدی در زمینه اشتغال تخصصی از مهم‌ترین چالش‌هایی هستند که موجب شده بیش از ۲هزار نفر از پرستاران ایرانی در دانمارک، همچنان امکان فعالیت در حرفه تخصصی خود را نداشته‌باشند و برای تأمین معیشت، به مشاغل سطح پایین روی آورند.
